Chế độ dinh dưỡng hợp lý là chìa khóa để bảo vệ thận ghép, giảm tác dụng phụ của thuốc và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh sau phẫu thuật. Việc lựa chọn thực phẩm phù hợp, ăn uống đúng cách và tuân thủ điều trị sẽ giúp thận ghép hoạt động bền vững trong nhiều năm.
Ghép thận giúp người bệnh phục hồi chức năng thận, cải thiện chất lượng sống và trở lại sinh hoạt bình thường. Tuy nhiên, để bảo vệ thận ghép và nâng cao hiệu quả điều trị, chế độ dinh dưỡng đóng vai trò vô cùng quan trọng.
Một thực đơn phù hợp sẽ giúp người bệnh: Phục hồi nhanh sau phẫu thuật; Tăng đề kháng, giảm nguy cơ nhiễm trùng; Ổn định chỉ số xét nghiệm; Hạn chế tác dụng phụ của thuốc chống thải ghép.
Dưới đây tổng hợp những hướng dẫn khoa học, thiết thực và cập nhật mới nhất dành cho người bệnh sau ghép thận.
Dinh dưỡng hợp lý sau ghép thận
Chất đạm (Protein): Trong 6–8 tuần đầu sau ghép, cơ thể cần nhiều đạm để liền vết mổ và hồi phục mô, do đó người bệnh nên ăn giàu đạm hơn bình thường.
Sau giai đoạn này, lượng đạm được điều chỉnh về mức duy trì: 0,8-1 g/kg/ngày, ưu tiên đạm động vật chất lượng cao. Ví dụ: 1 người với cân nặng khoảng 50kg thì lượng đạm cả ngày là 40-50g protein.
Thực phẩm khuyến nghị: Thịt nạc (lợn, bò, gà bỏ da), cá, trứng, sữa và chế phẩm sữa ít béo, đậu nành, đậu phụ, đậu lăng
Gợi ý: Chia đều lượng đạm trong ngày để tăng hấp thu và Hạn chế nội tạng, thịt chế biến sẵn (xúc xích, giò chả).
Chất béo (Lipid): Khuyến nghị sử dụng dưới 20g dầu mỡ/ngày, ưu tiên chất béo tốt cho tim mạch như dầu oliu, dầu cải, dầu đậu phộng và chất béo từ cá.
Hạn chế: Mỡ động vật, nội tạng; Món chiên rán, đồ ăn nhanh; Bánh kẹo nhiều chất béo bão hòa hoặc trans-fat
Vì sao cần hạn chế? Một số thuốc như corticosteroid hoặc tacrolimus dễ gây rối loạn mỡ máu, vì vậy lựa chọn nguồn lipid lành mạnh giúp người bệnh kiểm soát cân nặng và phòng bệnh tim mạch.
Tinh bột (Glucid): Người bệnh nên ưu tiên tinh bột “phức hợp”: gạo lứt, ngũ cốc nguyên hạt, khoai lang, yến mạch. Hạn chế glucid đơn giản như nước ngọt, bánh ngọt, nước trái cây đóng chai và đồ uống nhiều đường.
Cách ăn hợp lý: ½ đĩa: rau + ¼ đĩa: protein nạc + ¼ đĩa: tinh bột phức. Mỗi bữa nên dùng khoảng 60 g glucid phức hợp (tương đương 200 g cơm chín)
Lưu ý đặc biệt: Thuốc chống thải ghép có thể làm tăng đường huyết, do đó việc lựa chọn tinh bột thông minh giúp ổn định đường máu và phòng ngừa đái tháo đường sau ghép.
Chất xơ: Rau: 300–400 g/ngày và Trái cây: 200–300 g/ngày; Nếu đang dùng mycophenolate mofetil gây tiêu chảy, nên chọn chất xơ hòa tan (yến mạch, chuối xanh, khoai lang) và hạn chế rau sống trong thời gian ngắn.
Vitamin và khoáng chất: Muối (Natri). Hạn chế natri 2–3 g/ngày để phòng tăng huyết áp, phù và giữ nước do thuốc. Tránh: mì tôm, thực phẩm đóng hộp, dưa muối, đồ ăn sẵn nhiều muối.
Kali. 6 tuần đầu thận mới chưa ổn định → hạn chế thực phẩm giàu kali. Khi chức năng thận ổn định và xét nghiệm bình thường → có thể ăn trở lại mức thông thường.
Canxi – Vitamin D. Corticosteroid có thể gây loãng xương → cần tăng cường sữa, cá nhỏ ăn xương, trứng, tắm nắng hợp lý.
Phospho – Magiê. Hạ phosphat máu rất thường gặp sau ghép kèm theo Tacrolimus có thể làm giảm Magiê → ưu tiên hạt bí, đậu đen, đậu nành, gạo lứt.
Nước uống: Mục tiêu uống 1–1,5 lít nước/ngày, tùy theo chỉ định của bác sĩ. Không tính nước canh, sữa hay nước có trong trái cây.
Tránh: Cà phê, rượu bia; Nước ngọt có gas; Nước detox từ bưởi, khế, lựu (gây tương tác thuốc).
Hoạt động thể lực: Duy trì vận động nhẹ nhàng 15–30 phút mỗi ngày. Tổng thời gian ≥ 150 phút/tuần. Tránh vận động mạnh, thể thao va chạm trong 3 tháng đầu.
Vệ sinh – an toàn thực phẩm
Người sau ghép thận dễ bị nhiễm trùng hơn bình thường. Vì vậy cần:
- Rửa tay trước khi chế biến hoặc ăn
- Dùng thớt riêng cho thực phẩm sống và chín
- Rửa kỹ rau quả, tránh rau sống kém an toàn
- Không ăn trứng sống, thịt tái, sushi sống, gỏi cá hay tiết canh
- Không sử dụng thực phẩm quá hạn
- Rã đông trong ngăn mát tủ lạnh, không rã đông ở nhiệt độ phòng
Dinh dưỡng và tương tác thuốc chống thải ghép
Người bệnh tuyệt đối không tự ý thay đổi liều, không bỏ thuốc và phải tái khám đúng hẹn để theo dõi nồng độ thuốc.
Một số thực phẩm làm thay đổi hấp thu tacrolimus, cyclosporine, có thể gây thải ghép hoặc ngộ độc thuốc. Tránh tuyệt đối: Bưởi, nước ép bưởi; Khế; Lựu; Đu đủ (đặc biệt dạng sinh tố đặc)
Thảo dược không nên dùng: Hoàng kỳ, nhân sâm, đông trùng hạ thảo dạng viên; Trà thảo mộc, trà xanh dạng chiết xuất; Tinh dầu và thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc. Những sản phẩm này có thể làm thay đổi nồng độ thuốc chống thải ghép trong máu.
Chế độ dinh dưỡng hợp lý là chìa khóa để bảo vệ thận ghép, giảm tác dụng phụ của thuốc và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh sau phẫu thuật. Việc lựa chọn thực phẩm phù hợp, ăn uống đúng cách và tuân thủ điều trị sẽ giúp thận ghép hoạt động bền vững trong nhiều năm.
Nếu cần tư vấn cụ thể về khẩu phần cá nhân, người bệnh có thể đến Khoa Dinh dưỡng để được đánh giá và xây dựng thực đơn phù hợp.
1