Thực phẩm siêu chế biến (UPF) đang là mối đe dọa lớn đối với sức khỏe cộng đồng và cần được giải quyết khẩn cấp. Đây là kết luận từ loạt bài nghiên cứu mới do 43 chuyên gia hàng đầu thế giới thực hiện, vừa được công bố trên tạp chí y khoa danh tiếng The Lancet.
Một số thực phẩm siêu chế biến có thể làm tăng nguy cơ bệnh mãn tính
Theo daibieunhandan,thực phẩm siêu chế biến (ultra-processed foods) hiện nay có mặt rộng khắp trong đời sống: kem, thịt chế biến sẵn, khoai tây chiên đóng gói, bánh mì sản xuất công nghiệp, một số loại ngũ cốc ăn sáng, bánh quy, đồ ăn chế biến sẵn và đồ uống có gas… Những sản phẩm này dần thay thế thực phẩm tươi trong khẩu phần, làm giảm chất lượng dinh dưỡng và kéo theo nhiều hệ lụy đối với sức khỏe.
Thực phẩm siêu chế biến được xác định có liên quan đến việc gia tăng nguy cơ béo phì, bệnh tim mạch, ung thư và tử vong sớm. Các loại thực phẩm này thường chứa nhiều chất béo bão hòa, muối, đường và các chất phụ gia như chất bảo quản, chất nhũ hóa, màu tổng hợp hay hương liệu nhân tạo - những thành phần hiếm khi xuất hiện trong bếp ăn gia đình.
Theo nghiên cứu, tỷ lệ thực phẩm siêu chế biến trong khẩu phần tại nhiều nước châu Âu và châu Á vẫn dưới 25%. Tuy nhiên, con số này lên tới 50% ở Mỹ và Anh - mức được cho là đáng báo động và có thể tạo ra gánh nặng bệnh tật lâu dài.
Theo bài viết được đăng tải trên The Lancet, 43 nhà khoa học và chuyên gia sức khỏe cộng đồng nhận định, lợi ích sức khỏe cộng đồng bị che mờ bởi mục tiêu lợi nhuận của ngành công nghiệp thực phẩm...
Mặc dù một số quốc gia đã áp dụng biện pháp cải tiến công thức hoặc khống chế hàm lượng các thành phần không lành mạnh trong thực phẩm, nhóm tác giả cho rằng phản ứng toàn cầu nhìn chung còn chậm và thiếu quyết liệt. Họ cho rằng tình hình hiện nay tương tự giai đoạn đầu của cuộc vận động kiểm soát thuốc lá nhiều thập niên trước: khoa học đã có bằng chứng rõ ràng, nhưng chính sách vẫn bị kìm hãm bởi các yếu tố thương mại.
Nhiều chính phủ vẫn đặt trọng tâm vào trách nhiệm của người tiêu dùng và tin tưởng vào các cam kết tự nguyện của doanh nghiệp. Tuy nhiên, theo các nhà nghiên cứu, cách tiếp cận này khó tạo ra thay đổi căn bản, bởi “mục tiêu tối hậu của ngành công nghiệp vẫn là tối đa hóa lợi nhuận”.
Trong cuộc họp báo liên quan đến nghiên cứu, Giáo sư Chris Van Tulleken (Đại học College London) cho rằng, ba thập kỷ ngành công nghiệp này cam kết cải tiến công thức thực phẩm, chẳng hạn như giảm chất béo, giảm đường, tăng chất tạo ngọt hay chất làm đặc… không giúp cải thiện sức khỏe cộng đồng như kỳ vọng.
Ông nhận định: “Béo phì, đặc biệt là béo phì ở trẻ em, tiếp tục tăng theo thời gian bất chấp các đợt cải tiến công thức. Đây không còn là câu chuyện của từng sản phẩm mà là vấn đề của toàn bộ chế độ ăn bị siêu chế biến”.
Ông cũng nhấn mạnh rằng mục đích chính của thực phẩm siêu chế biến là tạo ra lợi nhuận, và chừng nào mục tiêu đó còn chi phối, những cải tiến về công thức khó mang lại tác động tích cực một cách thực chất.
Nhiều chuyên gia độc lập tỏ ra thận trọng, nhấn mạnh sự khác biệt giữa mối liên hệ và quan hệ nhân quả trong nghiên cứu dinh dưỡng. Giáo sư Kevin McConway (Đại học Mở) nhận định một số thực phẩm siêu chế biến có thể làm tăng nguy cơ bệnh mãn tính, nhưng điều đó không đồng nghĩa tất cả các loại thực phẩm siêu chế biến đều gây hại ở mức độ như nhau. Ông cũng khuyến nghị cần tiếp tục nghiên cứu với độ tin cậy cao hơn để làm rõ những khoảng trống còn tồn tại.
Bệnh nhân tử vong do bệnh không lây nhiễm gia tăng
Theo VOV, so với trước đây, mô hình bệnh tật của Việt Nam đã thay đổi. Theo thống kê, nguyên nhân khiến bệnh nhân tử vong do bệnh lây nhiễm đã giảm từ 53% xuống còn 11%. Nhưng bệnh nhân tử vong do bệnh không lây nhiễm lại tăng lên gần 80%.
TS.BS Trương Hồng Sơn cho rằng: các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, huyết áp, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, đái tháo đường, xương khớp bị ảnh hưởng bởi yếu tố môi trường và dinh dưỡng. Trong đó, thói quen ăn uống những sản phẩm nhiều đường, nhiều muối, thức ăn nhanh, thực phẩm siêu chế biến… là nguyên nhân khiến số người mắc bệnh mạn tính gia tăng.
Về đường, Tổ chức Y tế thế giới (viết tắt là WHO) đưa ra khuyến nghị là 20gr đường/ngày/người nhưng người Việt đã dùng gấp đôi lượng đường so với khuyến cáo. Chỉ cần uống một lon nước ngọt đã tiêu thụ 35gr đường, ăn một bát hủ tiếu đã dùng 1-2 thìa đường. Ăn nhiều đường tăng nguy cơ bị thừa cân béo phì, kháng insulin, mắc bệnh đái tháo đường, gan nhiễm mỡ, rối loạn chuyển hóa và bệnh tim mạch.
Về muối, WHO khuyến nghị 5gr muối/ngày/người nhưng chỉ ăn một bát phở cũng khiến lượng muối tiêu thụ lên đến 3,5gr, đó là chưa kể ăn các thực phẩm khác. Thói quen ăn nhiều muối sẽ gây ra vấn đề tích nước, tăng thêm nguy cơ về tim mạch, suy thận, huyết áp…
Sản phẩm chứa nhiều đường, nhiều muối, đồ ăn nhanh, sản phẩm siêu chế biến… nguy hiểm đối với sức khỏe nhưng ở nước ta lại đang có “khoảng trống” trong cơ chế kiểm soát các thực phẩm này.
Thực phẩm siêu chế biến là những sản phẩm trải qua nhiều công đoạn chế biến công nghiệp. Chúng thường chứa rất ít hoặc không có thành phần thực phẩm nguyên bản, thay vào đó là sự kết hợp của nhiều loại nguyên liệu đã được tinh chế, chiết xuất và tổng hợp.
Các loại thực phẩm siêu chế biến phổ biến nhất thường được biết đến là: thức ăn nhanh, thực phẩm đông lạnh, bánh mì sản xuất hàng loạt, bánh quy, bánh ngọt, kẹo và các loại đồ ngọt khác, nước uống có gas, tất cả các loại nước ngọt, thực phẩm (mì, ngũ cốc, súp) ăn liền...
Việc thường xuyên tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho sức khỏe, ảnh hưởng tiêu cực đến hầu hết các hệ cơ quan trong cơ thể.
1