Bệnh viêm da cơ địa tăng nặng khi thời tiết lạnh, khô

Đây là một bệnh lý da mạn tính, dai dẳng, gây ngứa ngáy dữ dội, khô da và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.

Bài viết này sẽ đi sâu vào lý giải tại sao điều kiện thời tiết khắc nghiệt lại là "kẻ thù" của người bệnh AD, đồng thời cung cấp các lời khuyên chuyên môn để kiểm soát và phòng ngừa bệnh hiệu quả.

1. Cơ chế khiến thời tiết lạnh, khô kích hoạt viêm da cơ địa

Viêm da cơ địa là sự tương tác phức tạp giữa gen di truyền, chức năng hàng rào bảo vệ da bị suy giảm và hệ thống miễn dịch phản ứng quá mức với các tác nhân môi trường. Trong điều kiện thời tiết lạnh và khô, hai cơ chế chính dưới đây bị ảnh hưởng nặng nề, dẫn đến bùng phát bệnh.

2. Suy yếu chức năng hàng rào bảo vệ da

Hàng rào bảo vệ da hoạt động như một bức tường gạch vữa, trong đó:

• "Gạch" là các tế bào sừng (keratinocytes).
• "Vữa" là các lipid gian bào (ceramide, cholesterol, acid béo tự do).

Trong viêm da cơ địa, có sự thiếu hụt các protein cấu trúc quan trọng, đặc biệt là Filaggrin. Filaggrin đóng vai trò then chốt trong việc tạo ra lớp màng giữ ẩm tự nhiên trên da.

Khi thời tiết lạnh, nhiệt độ thấp làm giảm sản xuất bã nhờn (dầu tự nhiên của da) và co mạch dưới da. Khi thời tiết khô, độ ẩm không khí thấp khiến da bị mất nước qua biểu bì (Transepidermal Water Loss - TEWL) nhanh chóng.

Kết quả: Da trở nên khô nứt, bong tróc, chức năng hàng rào bị phá vỡ. Các chất gây dị ứng (dị nguyên) và vi khuẩn (như Staphylococcus aureus) dễ dàng xâm nhập vào lớp da bên dưới, kích hoạt phản ứng viêm.

3. Phản ứng miễn dịch và chu trình ngứa-gãi

Khi hàng rào da bị tổn thương, các tế bào miễn dịch dưới da (như tế bào Langerhans, tế bào T) sẽ bị kích thích và giải phóng hàng loạt các chất trung gian gây viêm (Cytokine), dẫn đến hiện tượng:

• Đỏ da, sưng tấy (viêm).
• Ngứa ngáy dữ dội là triệu chứng chính.

Cảm giác ngứa khiến người bệnh không ngừng gãi, và hành động này lại tiếp tục làm tổn thương hàng rào da trầm trọng hơn, tạo thành một chu trình luẩn quẩn: Viêm, ngứa, gãi, tổn thương, viêm nặng hơn. Trong mùa đông, việc mặc quần áo len, dạ chật, ma sát nhiều cũng là yếu tố kích thích chu trình này.

4. Cách phòng ngừa và kiểm soát bệnh hiệu quả

Kiểm soát viêm da cơ địa trong mùa lạnh yêu cầu sự kiên trì và tuân thủ các nguyên tắc cốt lõi: Dưỡng ẩm, tránh kích ứng và điều trị viêm.

Tăng cường dưỡng ẩm

Dưỡng ẩm là biện pháp phòng ngừa quan trọng nhất giúp khôi phục hàng rào bảo vệ da.

• Chọn sản phẩm: Ưu tiên các sản phẩm dạng kem đặc (cream) hoặc thuốc mỡ (ointment) thay vì dạng sữa lỏng (lotion), vì chúng có khả năng khóa ẩm tốt hơn. Tìm kiếm các thành phần phục hồi hàng rào như Ceramide, Acid Hyaluronic, Glycerin, và Petrolatum.
• Thời điểm vàng: Thoa kem dưỡng ẩm ngay lập tức (trong vòng 3 phút) sau khi tắm. Đây là lúc da vẫn còn ẩm, giúp kem dưỡng khóa lượng nước còn sót lại trên da.
• Tần suất: Thoa kem dưỡng ẩm nhiều lần trong ngày (ít nhất 2-3 lần), đặc biệt là sau khi rửa tay hoặc tiếp xúc với nước.

Thay đổi thói quen tắm rửa

• Giảm thời gian và nhiệt độ: Tắm nhanh (khoảng 5-10 phút) bằng nước ấm vừa phải, không tắm nước quá nóng. Nước nóng làm mất lớp dầu tự nhiên trên da nhanh hơn.
• Sử dụng sữa tắm dịu nhẹ: Chỉ dùng sữa tắm không chứa xà phòng, không mùi, không chất tạo màu và có độ pH trung tính hoặc thấp. Hạn chế chà xát mạnh.
• Lau khô nhẹ nhàng: Dùng khăn mềm thấm nhẹ để lau khô da, tránh cọ xát.

Kiểm soát môi trường

• Duy trì độ ẩm trong nhà: Sử dụng máy tạo độ ẩm (humidifier) trong phòng ngủ, duy trì độ ẩm lý tưởng từ 40-60%.
• Chọn trang phục: Mặc quần áo vải cotton 100% mềm mại. Tránh các chất liệu gây ngứa như len, dạ, hoặc sợi tổng hợp tiếp xúc trực tiếp với da. Giặt quần áo bằng bột giặt dịu nhẹ và xả thật sạch.

Xử lý khi bùng phát (Flare-ups)

Khi bệnh bùng phát với triệu chứng viêm, ngứa dữ dội, người bệnh cần thăm khám bác sĩ da liễu để được kê đơn thuốc:

• Thuốc bôi chống viêm: Thường là corticosteroid tại chỗ hoặc các thuốc ức chế calcineurin (Tacrolimus, Pimecrolimus) để kiểm soát nhanh phản ứng viêm và ngứa.
• Thuốc uống chống ngứa: Thuốc kháng histamine có thể được sử dụng để giảm ngứa, đặc biệt là vào ban đêm.

5. Lời khuyên của chuyên gia

Viêm da cơ địa là bệnh mạn tính, cần được chăm sóc hàng ngày như một phần thói quen. Việc dưỡng ẩm đầy đủ và liên tục trong suốt mùa lạnh là "liều thuốc" giúp bạn giảm thiểu tối đa tần suất bùng phát bệnh và sống chung hòa bình với làn da của mình.

Hãy chủ động bảo vệ làn da ngay từ đầu mùa lạnh để có một mùa đông khỏe mạnh và thoải mái!