Niềm vui trong cô đơn

Đã lâu, hồi còn học lớp nhỏ, trong một lần cãi nhau với bạn vì nguyên nhân gì không nhớ rõ, một người bạn khác bênh bạn ấy, mắng tôi là đồ con mồ côi! Lời mắng làm tôi đau. Tôi mồ côi cha mẹ từ tấm bé, được ông bà nội mang về nuôi. Nhà thường chỉ có ba người, ông bà nội và tôi; thỉnh thoảng mới có những người em họ được vợ chồng của cô tôi hoặc chú tôi đưa về thăm ông bà. Ông thương các cháu nhưng rất nghiêm khắc; còn bà thì phục tùng ông hoàn toàn. Không khí trong nhà thường lặng lẽ. Tôi sẵn rụt rè, thái độ hung bạo của bạn khiến tôi càng thêm khép kín. Trong thâm tâm, tôi vẫn muốn có bạn để trò chuyện, để chia sẻ; nhưng vẫn ngài ngại, sợ phải nghe thêm những lời hung bạo. Lúc nào tôi cũng cảm thấy cô độc. Tôi vẫn nghĩ, phải có bạn bè mới có niềm vui…

Càng lớn lên, mặc cảm mồ côi trong lòng tôi càng nhạt; thay vào đó, nỗi khao khát có bạn để được thổ lộ tâm sự càng tăng. Tuy nhiên, tôi vẫn không khắc phục được ngay sự nhút nhát của mình. Cũng may, không khí tự do của giảng đường Văn khoa đã giúp tôi có tự tin khi phát biểu ý kiến riêng trong các buổi học nhóm. Nhóm học chung của chúng tôi thường xuyên gặp nhau. Ngoài giờ học, chúng tôi rủ nhau đến ngồi ở các quán cà-phê trao đổi đủ thứ chuyện, từ việc học đến vấn đề thời thế... và cả những chuyện tình cảm riêng tư. Từ khi tôi vào đại học, thấy tôi trưởng thành, ông nội tôi đã bớt khắt khe với tôi. Có nhiều buổi sáng, ông gọi tôi dậy sớm ra ngồi uống trà với ông. Lúc ấy, ông kể cho tôi nghe chuyện đời của ông và chuyện bố mẹ tôi. Tôi nhớ, có lần tôi khoe với ông về niềm vui có bạn, ông bảo, “khi con còn cần đến điều kiện bên ngoài để có được niềm vui thì niềm vui ấy chưa phải là của con”. Lúc ấy, tôi chưa hiểu hết lời ông...

Phải nhiều năm sau, khi ông bà tôi đều đã lần lượt qua đời và tôi vẫn ở một mình trong căn nhà ông bà nội để lại, tôi mới có nhận thức về niềm vui không dựa vào những điều kiện bên ngoài. Quả thật, trong lúc dành nhiều thời giờ cho bạn bè, tôi đã phần nào xao lãng một số bổn phận cá nhân không thể chia sẻ với ai được. Nhiều khi, giữa lúc chuyện trò sôi nổi, lời lẽ vô tình của một ai đó đụng chạm đến những điều sâu kín của riêng tôi khiến tôi chạnh lòng, nhưng ngay lúc ấy tôi không có cơ hội để phân tích kỹ. Tôi lờ mờ nhận ra rằng việc ở một mình, trong sự cô độc hoàn toàn, cũng có những cái hay riêng của nó. Một thời gian dài, tôi tránh những cuộc gặp gỡ với bạn bè. Những lúc không phải bận rộn chuyện mưu sinh, tôi dành thời giờ đọc sách và suy ngẫm. Trong lúc đọc sách, tôi có cảm tưởng vẫn còn người thủ thỉ bên tai, khi kể lể, lúc khuyên răn, giảng giải... Nhưng rồi khi đã gấp sách lại, tôi mới cảm nhận thêm một điều khiến tôi thật sự ngất ngây: Tôi hoàn toàn cô đơn, và trong niềm cô đơn đó, tôi thật sự tự do nghiền ngẫm những điều đã được nghe kể lể, khuyên nhủ, giảng giải trong lúc tôi đọc sách; và tôi có điều kiện tìm hiểu mọi trạng thái tâm lý, thăm dò mọi ngóc ngách tâm thức của mình. Nhiều khi tôi đã cảm nhận những khoảnh khắc an lạc; và tôi biết rằng chính sự cô đơn là điều hết sức cần thiết để trải nghiệm một tâm an lạc. Tôi nhớ đến những bậc ẩn sĩ đã vào tận rừng sâu hay lên núi cao, để suy ngẫm về bản chất của đời sống và để tìm hiểu lẽ đạo. Hẳn là các ngài luôn có được sự an lạc. Với những nhận thức mới mẻ đó, tôi nghĩ có lẽ tôi đã tìm được niểm vui của mình, niềm vui mà ông nội tôi bảo rằng không cần đến những điều kiện bên ngoài; và tôi cũng không cần phải sống xa cách với mọi người mới có thể duy trì niềm vui đó.

Tôi nghĩ rằng, trong cô đơn, vắng lặng, một người có thể tìm thấy niềm vui khi khám phá tâm thức của chính mình, khi lần dò và cảm nghiệm ý nghĩa của cuộc đời và hy vọng tìm thấy phương hướng truy tầm chân lý. Cô đơn, độc hành như một hành giả tìm đạo, vượt qua cầu, bỏ lại đằng sau người thân kẻ lạ và mọi sự phồn tạp của cuộc sống đời thường.